I. Carta de Appilhac. - Audite, fratres benedicti, donum quod fecit uxor Aimoni de Mauduno sacrosancte ecclesie Dei, que est constructa in honore beatorum apostolorum Petri et Pauli apud Graziacum. Ego nomine ... dono Domino Deo et predicte ecclesie et domno Ugoni, abbati Cluniacensis, et monachis ipsius monasterii, in remissionem omnium peccatorum meorum, ecclesie, que est in villa que vocatur Appiliacs, portionem que me contingit, id [est] VI partem. Hoc donum laudat vir meus Aimo et filius noster Rotbertus. Qui contra hoc donum surrexerit, vel in eo aliquam calumniam miserit, pereat a facie terre, et hoc donum firmum permaneat in eternum. Testis est Vilelmus, archipresbiter, et fratres sui, et Renco Arnaldus et fratres sui. II. Item carta istius ecclesie. - Audite, omnes qui in unum congregati estis, donum quod fecit Silvius sacratissime ecclesie Dei, que est constructa in honore beatorum apostolorum Petri et Pauli apud Graziacum. Ego Silvius dono Domino Deo et predicte ecclesie, et domno Ugoni, abbati Cluniacensis (sic), et monachis ipsius monasterii partem que me contingit, que est, que vocatur Appilliacs. Sine ulla requisitione hoc donum fecit ipse Silvius in vita sua. Postea vero, in die sepulture ejus, dum jacebat adhuc in feretrum intra ecclesiam, venit uxor sua Bliosens, cum amicis et filiis suis, scilicet Hicterium atque Garentonem et Vigonem, et laudaverunt predictum donum et adcreverunt illum. Dederunt quoque omnem comandam quam habebant in manso de Sadroiol, et rogaverunt ut hoc donum firmum permaneat, cum stipulatione subnixa. Testes sunt Vilelmus archipresbiter et fratres sui. III. Item alia carta ipsius ecclesie. - Donum quod Vilelmus archipresbiter et fratres sui Wido et Avitus, et soror ipsorum Acelena, fecerunt, pro anima patris sui sacrosancte ecclesie Dei, que est constructa in honore beatorum apostolorum Petri et Pauli apud Graciacum: estote parati ad audiendum. Ego Vilelmus et fratres mei et soror nostra donamus Domino Deo, et predicte ecclesie et domno Ugoni, abbati Cluniacensis, et monachis ipsius monasterii, pro anima [patris nostri qui] ad succurrendum fuit receptus ... de ecclesia que est in villa que vocatur Appiliacs partem que nostram videbatur esse, et hoc donum firmum permaneat in eternum. Testes sunt Artaldus miles et Bertrannus Recatinus. IV. De sacristia de Lapthe. - Rectum est ut unusquisque homo de propria sua re faciat quitquid voluerit. Ideoque ego Isnardus, qui cognomine vocor Bernardus, future vite sollicitus, omnia propria mea reliqui, preter mansum unum Arnar vocatur retinui, et me, cum ipso, cenobio Cluniacensi et domno Ugoni abbati reddidi, et ut fierer monachus postulavi. At ubi frater meus audivit me consecratum esse monachum, Willelmus scilicet et uxor sua Nazara, ad invicem considerantes qualiter vel quomodo mansum illum nobis aufferre potuissent; factum est autem, cum colligebamus messes, in predictum mansum, una cum clericis aut cum reliquiis, predicta Nazara, furore et dolore plena, invasit nos, et omnia ecclesie ornamenta disrupit atque destruxit. At postquam amici ejus reatum, culpam ejus atque crimen fecerunt cognoscere, humilis tremebunda veniens, dicens se emendationem cum viro suo facere, et ego Wilelmus, pro tam grave peccatum quod uxor mea Nazara, me consentiente, fecit, et filii mei Avitus atque Willelmus, damus cenobio Cluniacensi et Sancto Petro de Graciaco partem nostram quam habemus in ecclesia de Lapte, infra ecclesiam et extra ecclesiam, infra cimiterium et extra cimiterium, et laudamus eis partes fratrum nostrorum, Bernardi canonici atque Guidonis, in vitam eorum et post mortem, et ipsi similiter nostram; qualiter clerici illius ecclesie in vita patris nostri Aviti habuerunt atque tenuerunt, taliter et melius damus Cluniacensibus monachis, ut ipsi firmiter nunc et semper habeant atque teneant. Post multum vero tempus, dum adfui ibi monachus, hoc donum laudavi et confirmavi, et adcrevi illud medietatem de ecclesia de Apilias, que tempore illo mea videbatur esse, et duabus cabanariis que sunt alodia Sancti Martini de Apilliac, et de una mansione juxta cimiterium, cum orto suo. Juraverunt autem hii duo filii mei, Avitus et Willelmus, ut ita istud donum firmior teneretur, q[u]oniam si alius homo forfactum in his facit locis, ut adjutores sint. Si autem illi faciant, postquam ad rationem missi fuerunt, aut infra IIII^cim dies emendent per rectum vel per placitum, aut in comprehensionem veniant in Graciacum, et inde non se liberent sine absolutione domni prioris, aut proprii ejus missi, et propter amonitionem sacramenti nullam homini teneant inimicitiam, sed antea ita attendant. Ecce testes hujus rei carte: Renco, Silvio, Willelmus, canonicus; Galbertus, clericus; Regio, nepos ejus; Gando, frater ejus; Petrus, Willelmus, Stephanus Ronninus; Petrus, capellanus Vertamise; Bladinus, presbiter de Lapte. V. Johanes capellanus reliquid nobis medietatem de manso Nuailliaco, et Girbertus, frater ejus, similiter dereliquid nobis alteram medietatem ejusdem mansi, post mortem suam; et in hunc mansum nobis dederunt per satimentum I caponem, et propter hoc donum nos dedimus eis duas maisones et I ortum in Graciaco, dum vixerint. - Jarentes de Vertamisia. VI. Deus in adjutorium. - Census terre Sancti Petri Gradiacensis, a la Carreria Arneldis, in Kalendis, unam primam, et III eminas de vino, et unum panem, et una quarta de scivada et coponum unum. Petrus Cautardus in Kalendis una prima, et III eminas, et I panem, et una quarta de scivada, et I caponem. Aldebertus similiter. Bernardus Cautet similiter. Martinus Dellac similiter. Durannus de Broliac similiter. Marcipaulia similiter. Umbertus Ranial, in blado, I primam, et III eminas vini, et panem, et quartam civate. Benedicta similiter. Andreas Capellus similiter. Arnulfus similiter. Girbertus Maca similiter. Rinaldus similiter. Aribertus Juvenis similiter. Durannus de la Roca similiter. Aribertus Petgus similiter. Airaldus Tabernarius similiter. Petrus Calduni similiter. Girardus Amatus similiter. Gauberga similiter. Silvius Faber similiter. Petrus Cabaca, in blado, I prima, et III eminas de vini (sic) et I panem, et I caponem, et una emina de civata. VII. Ego Petrus Recatin, et Bertrannus, frater meus, donamus Deo omnipotenti et beato Petro et Paulo et omnibus sanctis Dei decimas quas nos habemus in parrochia de Graciaco et in parrochia de Lapte, pro redemptione animarum nostrarum et parentum nostrorum, et hoc donum fecimus laudare Avito Renconi et fratri ejus Guidoni; et iterum laudavit Iterius et Garento, frater ejus, et Guigo et Avitus de Celsiaco, et frater ejus, et omnes isti fecerunt firmantias, quoniam si quis homo aliquid forfactum fecerit in hoc decimo ipsi emendant; et hoc donum laudaverunt uxores eorum et debent facere laudare filiis suis Petrus Recatinus et frater ejus; et propter hoc donum debent sepelire monachi ambos fratres et uxores eorum, et filios suos, usque milites sint. VIII. Ego Avitus, filius Willelmi de Celsac, et frater meus Willelmus, donamus et relinquimus Domino Deo sanctoque Petro et Paulo, in hoc monasterio, qui Graciacus nominatur, commanda de Cabannulas et omnes res quas parentes mei dederunt, audiente Bario cum fratre suo Jarentone et Avito Rancone, et Arnaldo cum fratre suo Rencone. IX. Ego Bernardus Vivat et frater meus Salinus donamus Domino Deo et Sancto Petro Graciasensi, post mortem meam, omnes res que habemus a Nuillaco et alla Cincta per alodum, pro redemptione anime mee et patris et matris mee. Propter hoc dono fratri meo Silvio centum quinquaginta solidos per escangeriam. Et de isto dono fuerunt testes: Arnaldus prior et Willelmus monacus, Winemandus, Pontius, Bernardus, Raimundus, Petrus, Berno. X. Sciant omnes, quando Arnaldus de Vertamisia perrexit apud Jherusalem, vendidit monachis Gratiaci decima que habebat in parrochia Graziaci et in parrochia de Abto centum solidos, scilicet decimum de Gulaneto totum, et decimum de Brostalsit, et de Brocia, id est totos denarios, et totam carnem, et medietatem de annona quem habebat de Bertranno de Celsac pro pignore, pro XXXV solidos. Et postea ipse Bertrannus dedit ipsum decimum Beato Petro et Paulo, cum laude filii sui et uxoris sue, propter bovem quem tulerat a monachis. Hujus rei testes atque laudatores: Avitus Renco, Renco Arnaldus, Arnaldus presbiter. XI. Iterum Arnaldus habebat pro pignore, de Armanno Blanco, medietatem decimi de Nualiac et de Loberias, pro XXV solidos, et sicut ipse habebat decimum, ita misit eum monachis. Hanc venditionem fecit Arnaldus donno Stephano priori et ceteris fratribus; et Blismoda, uxor ejus, et Umbertus et omnes filii ejus, ita sane ut si aliquis voluerit inquietare, monachi requirant Arnaldo et filiis ejus. Unc donum fecit super altare Sancti Petri, cum uxore et filiis suis. Hujus rei testes: Ranco Blancs, Galbertus, Isnardus. XII. Sanctissimam ecclesiam que est constructa atque consecrata in honore apostolorum Petri et Pauli, sita in pago Vellaico, cui vocabulum est Graziacus, quam dederunt seniores Vertamisie cenobio Cluniacensi, pro redemptione animarum suarum. Postea ipsi seniores Vertamisie, videlicet: Aymo et filii ejus Rotbertus; Guido, filius Aviti; Avitus et Guido, filii Renchonis, et alius Avitus atque Guillelmus, filii Guillelmi monachi; Iterius, Jarento atque Guigo, filii Silvionis, omnes juraverunt supra sanctum altare, ut in hunc locum vel infra fines aut terminaciones que ibi posite sunt, nichil mali facerent. Si autem aliquis fecerit fratribus ibi Deo servientibus, ipsi adjutores atque auxiliatores sint. Si enim illi aut aliquis ex hominibus eorum forfactum fecerint, postquam prior aut aliquis ex fratribus, sive proprius eorum missus proclamaverit, infra quatuordecim dies emendent priori vel cui forfactum fuerit, secundum rectum aut secundum voluntatem prioris. Si per rectum aut per placitum emendare noluerint, statim ut prior aut proprius ejus missus per sacramentum monuerit, in Graziaco veniant, scilicet in comprensione, et inde ne exeant sine absolutione prioris. Iterum, gubernante monasterium Graziaci domno Tocmaro priore, acceperunt sibi consilium seniores Vertamisie, videlicet Avitus de Celsac et Guilelmus, frater ejus, Iterius canonicus et Jarento, frater ejus, Avitus Renco et Guido, frater ejus, ut securitatem quam fecerunt de solo monasterio et de finibus ejus sub jurejurando, facerent de omni honore Sancti Petri et quicquid in ipso honore continetur; quam securitatem juraverunt omnes ita sane, ut in Dominica medie Quadragesime simul convenirent in castro Vertamisie, in comprehensione, et inde non ex[e]at ullus eorum per absolutionem prioris neque per absolutionem ullius hominis, quamdiu fuerit auditus clamor de omni honore Sancti Petri supra sex denarios. Postea, sub domno Stephano priore, ut non frangeretur neque violaretur ab eis hec securitas, juravit Guigo, frater Iterii hanc securitatem, et ceteri dederunt fideijussores in tali convenientia, ut si frangeretur ab ullo eorum, infra quatuordecim dies ubi quesitum fuerit a priore aut per proprium missum ejus, reddatur cui forfactum fuerit, et si noluerint, pignorent fideijussores usque dum reddatur a priore vel a quibus jusserit prior. Avitus Renco dedit fideijussores Petrum de Versiliaco et Ranconem Blancum; Iterius dedit fideijussores per se ipsum Avitum Ranconem et Petrum Recatinum. Similiter Jarento et frater ejus Guigo misserunt ipsos unusquisque per semet ipsum. XIII. Noverint presentes et futuri, quod ego Jarento de Vertamisia dedit Deo et Sancto Petro de Gradac et monachis, pro remedio anime mee, unam cabanariam a Apilac, quam solebat habere Silvius de Alonet; et hoc donum laudavit Iterius, frater ejus, et Acelena, uxor ejus, et Silvius, et S. S. filii eorum. Testes sunt: Bocardus et Uncbertus Boerinus, et Pe[trus] capellanus et alii plures.